Leestijd:
5 minuten We vieren dit jaar 75 jaar vrijheid, staat het huis van jouw vader in Oosterbeek symbool voor deze vrijheid?
“Ik kan vele plekken als place aanduiden als het over 75 jaar vrijheid gaat, het liefst kies ik er dan een waar een persoonlijk verhaal aan vastzit. Dat beklijft. Mijn vader is opgegroeid in Oosterbeek en moest vluchten naar Spakenburg tijdens de Slag om Arnhem. Ook hadden zijn ouders Joodse kinderen als onderduikers in huis. Vandaar mijn vaders huis in Oosterbeek als place. Het huis en mijn vader hebben de oorlog van heel dichtbij meegemaakt.”
Wat is er voor jou zo speciaal aan Oosterbeek?
“In Oosterbeek wordt jaarlijks de Airborne Wandeltocht gehouden. Ik heb zelf ook eens meegedaan aan deze grootste eendaagse wandeltocht ter wereld. Die gaat langs de belangrijkste plekken van Operatie Market Garden, die herinneren aan de verschrikkingen die er hebben plaatsgevonden. En dus ook een link hebben met de gebeurtenissen die mijn eigen vader en zijn familie hebben meegemaakt.”
Vertelden jouw ouders veel over de oorlog?
“Mijn moeder groeide op in Kampen, waar het relatief rustiger was dan in Oosterbeek. Natuurlijk vertelde zij over oorlogsperikelen. Die tijd heeft op iedereen een indruk gemaakt. Maar de kracht van mijn vader was dat hij beschikte over een enorm geheugen en zich na de oorlog verdiepte in oorlogsgebeurtenissen. Hij heeft alle encyclopedische oorlogsboeken van historicus Loe de Jong gelezen. Mijn vader was heel open over wat hij had meegemaakt. Opvallend was dat hij zijn kleinkinderen verhalen vertelde die zelfs ik nooit eerder van hem had gehoord. De kleinkinderen stelden hem specifieke en gerichte vragen waarop zij vervolgens volop de aandacht van hem kregen. Dat hij door het leven ging als een wandelend geschiedenisboek, was een groot voordeel.”
Denk je dat die verhalen nog steeds aanpreken?
“Ik geef, net als andere leden van het kabinet, geregeld les op MBO-scholen. Dat ligt nu even stil vanwege de coronacrisis, maar als ik voor de klas sta dan krijg ik de studenten meteen stil als ik een persoonlijk verhaal vertel over de oorlog. Dat blijft vooral kinderen en jongeren aanspreken.”
Waarom vind je herdenken en herinneren belangrijk?
“We moeten de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog nooit vergeten. En vooral ook niet vergeten dat de gehele rechtsorde toen buitenspel is gezet. Grote groepen mensen zijn buitengesloten en vermoord. Dat moeten we blijven vertellen.
Aan iedere generatie opnieuw. Aan ‘nieuwe Nederlanders’ die deze geschiedenis minder goed kennen, maar ook aan de jonge generatie kinderen die nu opgroeit. Zeker nu er steeds minder mensen zijn die de oorlog hebben meegemaakt en erover kunnen vertellen, wordt het nog belangrijker dat we de herinnering levend houden. En vooral het besef hoe bijzonder het is om in vrede en vrijheid te mogen leven.”
Dit jaar gooit de coronacrisis roet in het eten bij het herdenken van de verschrikkingen van de oorlog en het vieren van 75 jaar vrijheid.
“Het is enorm verdrietig dat alle energie die vrijwilligers hebben gestoken in de organisatie van festiviteiten, verloren gaat. Hopelijk kunnen we nu op andere manieren het belang van herinneren en herdenken benadrukken. Wellicht kunnen we in oktober de afsluiting van ’75 jaar Vrijheid’ extra aankleden. Maar ook dat is nog onzeker.”
Moet 5 mei een nationale vrije dag worden?
“Ik vind persoonlijk van wel. Het is belangrijk om het collectieve geheugen in stand te houden. Juist door het collectief te vieren. Alleen gaat het kabinet hier niet over, maar is het een afspraak die moet worden gemaakt tussen werkgevers en werknemers. Gelukkig geeft de Tweede Kamer aan dat we 5 mei veel prominenter moeten vieren met elkaar.”
Is de vrijheid van nu anders dan de vrijheid van 20 jaar geleden?
“Het populisme wint en op bepaalde terreinen vindt verharding plaats. Oproepen om mensen uit te sluiten vinden gehoor bij sommige groepen mensen. Dat vind ik echt, echt heel zorgwekkend. Ook het antisemitisme dat weer voet aan de grond lijkt te krijgen, is hier een voorbeeld van. De ‘gele hesjes’ in Frankrijk steken Citroën-auto’s in brand omdat de oprichter van destijds, meneer Citroën, van Joodse afkomst is. Populisten die een vijand zoeken in een bevolkingsgroep, vind ik gevaarlijk. Dat roept herinneringen op aan nazi-Duitsland. En ja, vergeleken met het huidige maatschappelijke klimaat was het 20 jaar geleden rustiger, overzichtelijker en volgens mij minder gericht op het uitsluiten van bepaalde bevolkingsgroepen.”
Geeft dat het vieren van de vrijheid een extra dimensie?
“Benadrukken dat iedereen erbij hoort, is de rode draad in alles wat ik doe. Of dat nu is binnen de GGZ, bij het welzijn op de Cariben of bij het nemen van preventiemaatregelen: iedereen moet kunnen meedoen. En dus ook bij het vieren en herdenken van 75 Jaar Vrijheid. Vorig jaar was ik bij de herdenking in Putten, waar op 1 oktober 1944 bij een razzia 552 mannen zijn opgepakt, afgevoerd en vermoord. Dat is heel lang voor veel mensen, en voor sommigen nog steeds, een groot trauma geweest.
Het mooie is dat er vandaag de dag een samenwerking is met de Duitse gemeente waar de mannen uit Putten naartoe zijn afgevoerd. Verzoening en vrijheid.”
Net als de Tweede Wereldoorlog wordt aan de coronacrisis toegedicht dat het een ‘game-changer’ is. Brengt dat andere vrijheden met zich mee?
“Geert Mak duidde eind maart bij De Wereld Draait Door dat de wereld zich aan de ene kant onderdompelt in de globalisering, terwijl aan de andere kant tendensen van nationalisme zich openbaren. Dat is een heel paradoxale ontwikkeling, die door de coronacrisis versterkt kan worden. We hebben elkaar nodig voor de internationale handel, tegelijk kan het vooropstellen van de eigen nationale waarden een onderstroom worden die terrein gaat winnen.”
Zijn er ook positieve ontwikkelingen door de coronacrisis?
“De gemeenschapszin die je nu ziet, is geweldig. Ik hoop dat dat zo blijft. Maar eerlijkheid gebiedt te melden dat diezelfde gemeenschapszin na de Tweede Wereldoorlog snel verdween. Wel is het zo dat er nu een flinke herwaardering is voor de mensen die in de zorg en het onderwijs werken. En dat er ook waardering is voor ons toch wel best efficiënte bestuursstelsel. Het is goed dat te beseffen en daarbij stil te staan.”
Begrijp je Nederlanders die nog steeds geen Duitse of Japanse producten kopen?
“Mensen die zo zijn getraumatiseerd door de oorlog… daar heb ik alleen maar begrip voor. Als je familie is uitgemoord, snap ik heel goed dat je niet op vakantie gaat naar Duitsland of Japan of dat je geen producten uit die landen koopt. Tegelijk zie ik ook mooie initiatieven. Steeds vaker zijn Duitse mensen aanwezig bij herdenkingen in Nederland. En begin dit jaar was ik in Jeruzalem bij de Holocaustherdenking in Yad Vashem. Ontroerend vond ik de toespraak van de Duitse bondspresident Frank-Walter Steinmeiern. Heel nederig begon hij zijn speech in het Ivriet met te bedanken dat hij aanwezig mocht zijn. Van beide kanten is er dus steeds meer verzoening maar ik begrijp heel goed dat je dit niet kunt afdwingen.”
Klopt het beeld dat mensen liever vrijheid vieren dan het herdenken van de offers voor deze vrijheid?
“Het vieren van een feestje is altijd leuker dan het herdenken van verdrietige gebeurtenissen. Maar de participatie van scholieren bij herdenkingen is onverminderd groot. De herinneringscentra in Vught, Amersfoort en Westerbork moeten hun capaciteit uitbreiden omdat de toeloop van scholieren alleen maar toeneemt. Ook voor de geplande ‘herinneringsfietstocht’ van Auschwitz naar Nederland, die dus is afgelast door de coronacrisis, was er een enorme belangstelling. Het herdenken heeft zeker wel een plek in de harten van mensen.”
